Tonalność zdjęcia – o co w tym chodzi

Jak ja długo nie mogłam zrozumieć, czym jest tonalność zdjęcia. Tak w praktyce. Nie potrafiłam, po prostu w żaden sposób nie potrafiłam dostrzec w fotografowanych scenach bogactwa tonów. Chociaż niby teoretycznie wiedziałam, co to są tony, to jednak wiedzieć okazało się nie być tożsamym z widzieć. Aż pewnego dnia w końcu udało mi się zobaczyć.

Co to jest tonalność zdjęcia

Tonalność zdjęcia to po prostu bogactwo lub ubóstwo jego tonów. A tony to, mówiąc jak najprościej, różne odcienie tego samego koloru. Całkiem jasne, całkiem ciemne oraz wszystkie pomiędzy. Na przykład takie jak poniżej:

Wśród powyższych tonów można wyodrębnić kilka tonów głównych:

W rzeczywistości tony zwykle nie układają się tak równomiernie. Zazwyczaj bardziej przypomina to taki obrazek:

Szukanie sceny bogatej w tony polega więc na znalezieniu występujących jednocześnie wielu odcieni tego samego koloru lub kolorów zbliżonych do siebie. Na początek należy wyszukać kolor podstawowy, takie centrum, wokół którego występuje jak najwięcej odcieni pochodnych, czyli odcieni jaśniejszych i ciemniejszych. I im więcej będzie w scenie pośrednich odcieni danego koloru lub zbliżonych kolorów, czyli tonów, tym zdjęcie będzie miało większą tonalność.

Oczywiście ten sam kolor w rzeczywistości może dać różne odcienie na zdjęciu, w zależności od tego, jak dużo światła pada na jego poszczególne fragmenty. Biały odcień na zdjęciu może pochodzić od jasno oświetlonego kolorowego przedmiotu w rzeczywistej scenie.

Tonalność zdjęcia czarno-białego

Tonalność może dotyczyć każdego koloru. Ale największe znaczenie ma w fotografii czarno-białej.

Najłatwiej zobrazować tony na przykładzie czarno-białego zdjęcia, na którym występują zarówno bardzo jasne biele, jak i bardzo ciemne czernie. Na przykład takiego zdjęcia, jak poniżej.

Najjaśniejszym kolorem powyższego kadru jest idealnie biały, możesz go zaobserwować w niewielkich jaśniejszych fragmentach ubrań dzieci, białego koloru są także ich zęby. Najciemniejszym kolorem jest idealnie czarny, który występuje na przykład pod brodą dziecka w kapturze czy cieniach pomiędzy pierwszym i drugim dzieckiem. No dobrze, może to nie są idealne biele i idealne czernie, ale przyjmijmy, że do naszych potrzeb są one wystarczająco idealne 🙂 Pomiędzy białymi i czarnymi elementami występują także obszary o różnych odcieniach szarości: ciemniejszych, średnich, jaśniejszych. W odcieniach szarości są na przykład dziecięce bluzy, sukienka dziewczynki z prawej oraz rośliny w tle.

To wszystko to są właśnie tony.

Choć jeśli miałabym być zupełnie poprawna, czarny kolor nazywany jest tonem ciemnym, biały tonem jasnym, a pośrednie szarości zwane są półtonami.

Histogram powyższego zdjęcia wygląda tak:

Jak widzisz, histogram zdjęcia bogatego tonalnie ma kształt wzgórza o stosunkowo łagodnych zboczach i rozciąga się od lewej krawędzi do prawej, nie dotykając żadnej z tych krawędzi. Tak jak kiedyś już wspominałam, najlepiej jest, gdy histogram ma kształt równomiernego, łagodnie opadającego wzgórza. Takie zdjęcia są najlepszym materiałem wyjściowym do dalszej obróbki.

Zdjęcie ubogie w tony

Aby zdjęcie było bogate tonalnie, nie musi oczywiście zawierać wszystkich odcieni, od samiutkiej bieli do samiutkiej czerni. Zdjęcie bogate w tony może zawierać na przykład tylko ciemne tony, czyli czernie i ciemne szarości. Albo może zawierać tylko jasne tony, tj. biele i jasne szarości, bez głębokich czerni. Jednak zawsze cechą charakterystyczną jest duża ilość odcieni jednego, wybranego koloru lub podobnych kolorów.

Z drugiej strony, nie każdy kadr zawierający pełną gamę odcieni, od bieli do czerni, poprzez różne odcienie szarości, będzie zdjęciem bogatym tonalnie. Przykładem może być poniższa fotografia:

Nawet bez spoglądania na histogram zauważysz, że zdjęcie zawiera bardzo jasne biele (niebo), trochę różnych szarości (budynki na górze i ulica) oraz ciemną czerń (budynki skryte w cieniu). Najjaśniejsze i najciemniejsze miejsca na zdjęciu nie zawierają szczegółów. O ile brak szczegółów nieba nie przeszkadza, o tyle utrata szczegółów postaci dziecka oraz szczegółów w dużych obszarach zabudowań na pierwszym planie mocno wpływa na odbiór fotografii. Histogram tylko potwierdza to, co widać „gołym okiem”:

Po pierwsze, białe trójkąty w górnych rogach informują, że zdjęcie nie posiada szczegółów w najjaśniejszych i najciemniejszych fragmentach. Po drugie, bardzo wysoki słupek bieli po prawej i bardzo wysoki słupek czerni po lewej, do tego stosunkowo „gruby”, wskazują na występowanie nieproporcjonalnie dużej ilości najjaśniejszych i jeszcze większej ilości najciemniejszych tonów. Po trzecie, ilość tonów pośrednich, czyli jasnych, średnich i ciemniejszych szarości, jest znikoma – słupki w środkowej części histogramu są bardzo małe. Można powiedzieć, że zamiast łagodnego wzgórza mamy dolinę wśród wysokich, spiczastych gór.

Jeśli zestawię ze sobą obydwa zdjęcia rozmyte do postaci bezkształtnych plam, otrzymam proste i jasne porównanie tonalności obydwu kadrów:

Zdjęcie po lewej charakteryzuje się mnóstwem odcieni na całej swojej powierzchni, podczas gdy na zdjęciu po prawej przeważa jeden ton – ciemna czerń. Trochę tonów występuje jedynie w środkowym pasie kadru.

Po co nam tony w fotografii

Ok, wszystko pięknie, tylko po co właściwie jest nam potrzebna tonalność zdjęcia? Na podstawie powyższych przykładów możesz stwierdzić, że to kwestia gustu, czy bardziej podoba się zdjęcie bogate tonalnie, czy nie.

Tak, oczywiście masz całkowitą rację. Ostateczny kadr to kwestia gustu.

Jednak jak już wspomniałam, bogaty tonalnie kadr daje większe możliwości w zakresie obróbki. Możesz więcej przyciemnić, więcej rozjaśnić, słowem sam zdecydować, jak będą się rozkładały tony i ostatecznie jak będzie wyglądało zdjęcie.

Ponadto fotografia ma tylko dwa wymiary: wysokość oraz szerokość. Pozbawiona jest trzeciego wymiaru, jakim jest głębia. I właśnie dzięki tonom możemy zdjęciu tę głębię nadać. To tony wskazują, które miejsca kadru są jaśniejsze, a które ciemniejsze. Jaśniejsze są wypukłości, czyli miejsca, do których dociera więcej światła. Ciemniejsze są natomiast obszary skryte w cieniu. Dzięki odpowiedniemu połączeniu tonów, zdjęcie sprawia wrażenie trójwymiarowego.

W końcu to dzięki tonom widzimy, czy przedmiot przedstawiony na zdjęciu jest płaski, czy jest kulą, czy ma ostro zakończone krawędzie. Czy jego płaszczyzna jest gładka, czy pofalowana. Nagła zmiana tonów sugeruje natomiast ostrą krawędź.

Tony są więc dla oczu niemal tym, czym dotyk dla rąk. Pozwalają odkryć kształt.

To ze względu na tony fotografowie lubią światło padające z boku. W tak oświetlonej scenie miejsca bliżej światła będą jaśniejsze, a im dalej, tym będą ciemniejsze. Skóra fotografowanego człowieka, choć przecież jednego koloru na całej powierzchni, oświetlona z boku będzie się charakteryzowała bogactwem tonów.

Zdjęcie bogate w tony jest zwykle bardziej pożądane. Lubimy oglądać zdjęcia bogate w tony. Nawet podświadomie, szukamy zdjęć o dużej tonalności. Gdzieś kiedyś przeczytałam, że jeśli zdjęcie bardzo Ci się podoba, ale nie potrafisz określić dlaczego, to prawdopodobnie właśnie dlatego, że jest bogate w tony.

Przejścia tonalne w fotografii

Z pojęciem tonalności wiąże się jeszcze jedna ważna definicja – to przejścia tonalne. Przejściem tonalnym nazywamy zmianę jednego odcienia danego koloru w drugi odcień lub zmianę jednego koloru w inny.

Przejścia tonalne mogą być kontrastowe albo łagodne. Kontrastowe przejścia tonalne charakteryzują się nagłymi zmianami odcieni bądź kolorów. W przeciwieństwie do nich, łagodne przejścia tonalne to płynne zmiany jednego odcienia lub koloru w drugi.

Pewnie pamiętasz, jak w pierwszych latach podstawówki nieodłącznym wyposażeniem ucznia były kredki i flamastry. I ja uwielbiałam te kredki układać w pudełku kolorami. Uwielbiałam, gdy jeden kolor płynnie przechodził w inny. Jak na poniższej fotografii:

To były właśnie łagodne przejścia tonalne.

Tak się jednak działo mniej więcej do połowy roku szkolnego. Pod koniec, kredki w moim pudełku były już ułożone jak popadnie, bez żadnego ładu i składu. Przypominały więc kontrastowe przejścia tonalne.

W większości przypadków zdjęcie wygląda przyjemniej dla oka, gdy przejścia między tonami są łagodne, równomierne.

Gdzie szukać scen bogatych w tony

Zdjęcia bogate w tony uzyskasz przede wszystkim przy miękkim świetle. Szukaj więc scen oświetlonych rozproszonym światłem. Wczesny poranek, gdy do tego za oknem ściele się mgła, będzie idealny. Fotografuj także w czasie deszczu (oczywiście odpowiednio chroniąc swój aparat) oraz przy zachmurzonym niebie. Taka pogoda dodatkowo zmniejsza nasycenie kolorów, stąd tworzone w tych warunkach fotografie sprawiają wrażenie bardziej tajemniczych, nostalgicznych, nieco romantycznych.

Tonalnych scen możesz szukać na przykład na łące, gdzie występuje dużo różnych odcieni zieleni. Wczesną wiosną są one żywe, soczyste, natomiast jesienią przyjmują barwy złota, miedzi i brązu. Podobnie we wszelkiego rodzaju parkach.

Pamiętaj, że tony jasne to miejsca w świetle, a tony ciemne to miejsca w cieniu. Białe miejsca na zdjęciu nie zawsze powstają z białego koloru w rzeczywistości. To są po prostu miejsca jasne, bardziej oświetlone. Mogą być kolorowe, ale zostały ukazane na zdjęciu jako białe właśnie ze względu na duże oświetlenie.

Analogicznie, czarne miejsca na zdjęciu niekoniecznie są koloru czarnego w rzeczywistości. Zostały tak przedstawione na zdjęciu, ponieważ padało na nie bardzo mało światła. Są to często po prostu miejsca ukryte w głębokim cieniu.

Bądź otwarty, ucz się wiedzieć, a nie tylko patrzeć.

W kolejnym odcinku Fotografii dla początkujących będzie o kontraście.