Sposoby na celne ustawienie ostrości w wybranym punkcie
Dziś porozmawiamy o trzecim zidentyfikowanym przez nas problemie z ostrością w kadrach, a mianowicie z ostrością poza tematem naszego kadru. Bardzo często sama mam problem z kadrami z nietrafioną ostrością. Szczególnie zdarza się to przy ujęciach akcji, gdzie wszystko dzieje się w zawrotnym tempie, gdzie modele przemieszczają się lotem błyskawicy, a ja staram się być blisko nich, aby zawrzeć w kadrach jak najwięcej emocji.
Jak w takim razie sobie z tym radzić? Jak pomóc aparatowi uzyskać najlepszą możliwą ostrość? Istnieje na to kilka sposobów, w zależności od sytuacji, w której fotografujemy. Można zdać się na własne oko oraz własną rękę i korzystać z manualnego ustawiania ostrości. W tym celu należy na obiektywie odnaleźć przełącznik oznaczony symbolami AF/MF i wybrać wartość MF, oznaczający manual focus, czyli ręczne ustawienie ostrości. Następnie należy ustawić ostrość na żądanym obiekcie, kręcąc pierścieniem ostrości znajdującym się na obiektywie i obserwując efekty ostrzenia w wizjerze. O ile metoda ta sprawdza się przy ujęciach krajobrazowych z dużą głębią ostrości, kiedy np. w odpowiedniej odległości nie mamy obiektu, na którym moglibyśmy ustawić żądaną ostrość, o tyle nie polecam jej podczas fotografowania akcji, z uwagi na czas potrzebny do ustawienia ostrości oraz na wprawę, którą niestety trzeba się wykazać, aby precyzyjnie ustawić ostrość. Osobiście wolę więc korzystać z autofocusa, czyli funkcji automatycznego ustawiania ostrości przez aparat. Jak się tę funkcję dobrze oswoi, potrafi działać całkiem przyzwoicie.
Co to są punkty ostrzenia
Każdy aparat posiada mniej lub bardziej zaawansowany system automatycznego ustawiania ostrości. Ten system pozwala na komunikację fotografa z aparatem poprzez różnego rodzaju elementy. Jednym z takich elementów są tzw. punkty ostrzenia. Są to punkty, dzięki którym fotograf wskazuje aparatowi, w którym miejscu ma być ustawiona ostrość. Im bardziej profesjonalny aparat, tym punktów ostrzenia ma więcej, dzięki czemu fotograf może precyzyjniej wskazywać temat zdjęcia. Punkty są widoczne w wizjerze aparatu lub na monitorze LCD w postaci kwadratów albo prostokątów. Jeżeli w jednym z punktów ostrzenia zostanie ustawiona ostrość, wówczas punkt ten podświetli się (zwykle) na zielono, a aparat wyda dźwięk informujący o ustawionej ostrości. Mrugający lub czerwony punkt oznacza, iż aparat nie jest w stanie ustawić ostrości, np. gdy jest zbyt ciemno, fotografujemy mało kontrastową scenę lub obiekt znajduje się zbyt blisko obiektywu.
Zwykle aparat pozwala na wybranie jednego lub kilku punktów, w których jednocześnie ustawiana będzie ostrość, ale może mieć aktywne także wszystkie punkty ostrzenia i wówczas ustawia ostrość w punktach wybranych według własnego uznania. Na to trzeba uważać.
Centralny punkt autofocusa
Na samym początku mojej fotograficznej edukacji do ustawiania ostrości wykorzystywałam centralny punkt autofocusa. Punkt centralny jest najpewniejszym, najlepiej działającym punktem autofocusa, punkty znajdujące się na brzegach częściej się mylą ustawiając ostrość. Stąd ustawiałam ostrość właśnie w tym punkcie, nakierowując go na temat mojego kadru i wciskając spust do połowy. W tym momencie aparat ustawiał ostrość na moim temacie i ostrość blokowała się na daną odległość od aparatu – ustawienia zapamiętywane były do czasu wciśnięcia spustu do końca lub zwolnienia przycisku bez wykonywania zdjęcia. Jeżeli więc mój temat miał się znaleźć w innym niż centralny punkt kadru, mogłam dowolnie przekomponować kadr, trzymając cały czas spust wciśnięty do połowy, dzięki czemu nie traciłam złapanej ostrości. Dopiero po ostatecznym wykadrowaniu zdjęcia wciskałam spust do końca i wykonywałam zdjęcie.
Metoda ta działa dobrze, ale tylko w pewnych okolicznościach. Po pierwsze, sprawdza się w kadrach statycznych, kiedy obiekt się nie przemieszcza i masz dużo czasu na ustawienie ostrości i przekadrowanie. Na przykład, gdy dziecko siedzi i grzecznie bawi się klockami, gdy Twoim tematem jest architektura lub martwa natura. Jeśli fotografujesz akcję, gdzie obiekt szybko się porusza, to niestety, zanim wykonasz całą operację, to obiekt może już się znaleźć w innej odległości od aparatu, daleko poza ustawioną wcześniej płaszczyzną ostrości.
Po drugie, kadr musisz wykonywać przy względnie dużej głębi ostrości (o głębi ostrości pisaliśmy tutaj). Jak pamiętacie, głębia ostrości to pasek ostrych obiektów znajdujących w tej samej odległości od aparatu. Jeżeli głębia ostrości jest mała, może się zdarzyć, że nawet przy statycznej scenie po przekadrowaniu nasz obiekt lub jego ważny fragment znajdzie się w takiej odległości od aparatu, że „wyjdzie” poza naszą głębię ostrości i niestety będzie nieostry. I klops. Nie o to nam w końcu chodziło.
Jak zmieniać punkty autofocusa
I tu przychodzą nam na pomoc inne punkty ostrzenia. Możesz wybrać dokładnie ten punkt, w którym w kadrze ma się znaleźć się Twój temat lub jego najważniejsza część, np. oczy modela. Jeżeli obiekt się porusza, możesz wybrać punkt, w którym obiekt znajdzie się za chwilę i czekać na jego pojawienie się w tym właśnie miejscu. W końcu, możesz śledzić ruch obiektu, podążać za nim aparatem i nacisnąć spust w dogodnym momencie. W jaki sposób wybrać konkretny punkt ostrzenia? Znów musisz sięgnąć do instrukcji obsługi swojego aparatu, do rozdziału o wyborze punktów ostrzenia. Ponieważ jest to funkcja bardzo często wykorzystywana, na pewno jest ona łatwo dostępna w Twoim aparacie. U mnie wystarczy wcisnąć jeden mały przycisk do aktywacji funkcji, a następnie kręcić kółkiem nastaw, obserwując w wizjerze poszczególne punkty ostrzenia, podświetlające się po kolei pomarańczowym światłem. Po podświetleniu wybranego przez ze mnie punktu wciskam przycisk zatwierdzenia ustawień i gotowe.
Tryby autofocusa
Oprócz punktów ostrzenia, w celu jak najbardziej precyzyjnego ustawiania ostrości aparaty posiadają jeszcze jedną funkcję pozwalającą na komunikację fotografa z aparatem. Mam tu na myśli tzw. tryby autofocusa, czyli różne sposoby ustawiania ostrości przez aparat. Kolejne trudne słowa, ale na szczęście sens i obsługa jest bardzo prosta. Dzięki trybom autofocusa możemy aparatowi wskazać, w jaki sposób ma się zachowywać po ustawieniu ostrości w danym miejscu – czy ma tę ostrość zablokować w danej odległości od aparatu, bo np. chcemy skorzystać z przekadrowania, czy też może ma próbować tę ostrość łapać w sposób ciągły, bo obiekt się przemieszcza. W zasadzie aparat posiada te dwa główne tryby – złap ostrość raz i blokuj ją dopóki spust jest wciśnięty do połowy lub ustawiaj ostrość w danym punkcie w sposób ciągły, w czasie gdy spust jest wciśnięty do połowy. Trzeci tryb jest kombinacją powyższych, tj. złap ostrość i blokuj, dopóki obiekt się nie porusza, a jak zacznie się poruszać, ustawiaj ostrość w sposób ciągły. Pierwszy tryb nazywany jest trybem pojedynczym i oznaczony w Canonach jako One Shot, w Nikonach AF-S, pozostałe dwa to tryby ciągłe – oznaczone odpowiednio symbolami AI Servo/AF-C oraz AI Focus/AF-A.
Który z powyższych trybów autofocusa jest najlepszy? Otóż, każdy jest przewidziany do innego rodzaju fotografowania, więc w danej sytuacji lepiej sprawdzi się jeden, a w innej drugi lub trzeci. Wszystko zależy od tego, co fotografujesz oraz od Twojego stylu fotografowania. Jeżeli np. korzystasz z blokady ostrości w centralnym punkcie autofocusa i przekadrowywania, to oczywiście ma to sens jedynie w trybie pojedynczym. Z kolei korzystając z trybu pojedynczego podczas fotografowania zawodów sportowych, możesz się rozczarować ilością nieostrych zdjęć. Najważniejsze, to mieć wyobrażenie efektu, jaki chcesz uzyskać i dążenie do niego w sposób świadomy, wykorzystując w pełni możliwości własnego aparatu.
Back button focus
Jest jeszcze jedna ważna rzecz. Właściwie jest to wiedza przeznaczona dla bardziej zaawansowanych fotografów, być może na tym etapie nauki uznasz to za nieprzydatne i niepotrzebne narzędzie, jednak stosuje je bardzo wielu fotografów. Mam tu na myśli BBF, czyli back button focus.
Back button focus to przycisk ustawiania ostrości znajdujący się poza przyciskiem wyzwalającym zdjęcie. Standardowo nasze aparaty do przycisku, którym wykonuje się zdjęcie, mają niejako „przypięte” także inne funkcje dziejące się w międzyczasie. To jest ustawianie ostrości, o którym już wiesz z powyższego tekstu. Ale w momencie przyciśnięcia przycisku do połowy dzieją się także inne rzeczy – aparat mierzy światło i ustawia ekspozycję, czyli np. dobiera czas naświetlania do ustawionej przez Ciebie wcześniej przysłony. W efekcie, jeśli korzystasz z blokady ostrości poprzez wciśnięcie przycisku do połowy, jednocześnie blokujesz ekspozycję. Czasem ma to duże znaczenie, np. jeśli model przemieszcza się od prawej do lewej i pozostaje w tej samej odległości od aparatu, ale akurat wychodzi z cienia na słońce. Co się wówczas dzieje? Zdjęcie jest owszem ostre, ale jest totalnie za jasne, prześwietlone. Dlaczego? Bo aparat ustawił ekspozycję właściwą dla cienia.
Inny przykład – korzystasz z blokady ostrości w punkcie centralnym. Temat kadru się nie porusza, więc korzystasz z ustawienia ostrości w centralnym punkcie i przekadrowania, bo temat ma być po prawej stronie kadru. Robisz kilkanaście ujęć. Za każdym razem ustawiasz, blokujesz, przekadrowujesz. Niewygodne? Oczywiście.
W takich sytuacjach rozsądne byłoby rozdzielenie pomiaru ostrości od pomiaru ekspozycji. Blokujesz sobie ostrość wciskając jeden przycisk, a aparat nadal mierzy światło i dobiera właściwą ekspozycję do momentu wykonania zdjęcia. Podczas jednej blokady ostrości możesz wykonać kilka czy kilkanaście ujęć. Taki jest właśnie cel BBF.
Jak skonfigurować back button focus
Bardziej zaawansowane lustrzanki posiadają już przycisk dedykowany oddzielnemu ustawieniu ostrości, znajdujący się w tylnej części aparatu. Należy go tylko aktywować. W jaki sposób? To oczywiście zależy od producenta oraz modelu aparatu, polecam filmiki na YouTube dla konkretnego modelu aparatu. Przykładowy film instruktażowy dla aparatu Canon 5D Mark III znajdziesz tutaj.
Jeśli Twój aparat nie posiada dedykowanego przycisku AF-ON, możesz skonfigurować pod ten cel dowolny inny przycisk.
Ustawianie ostrości przy wykorzystaniu trybów ciągłych oraz BBF to zagadnienie trudne. Być może początkowo możesz mieć nawet mniej ostrych kadrów, jednak polecam ćwiczyć, ćwiczyć i jeszcze raz ćwiczyć. Nie zrażaj się początkowymi niepowodzeniami, zanim nabierzesz wprawy w czymś nowym, Twój stary sposób może przynosić więcej celnych kadrów. Nie zamykaj się tylko na jednej opcji, wypróbuj inne, być może któraś bardziej przypadnie Ci do gustu. Na efekty trzeba będzie trochę poczekać, ale jak już opanujesz te techniki i nabierzesz wprawy, efekty będą oszałamiające. Warto powalczyć o większą liczbę ostrych kadrów.
I na koniec jeszcze taka mała dygresja – ostrość poza głównym tematem lub generalnie brak jakiejkolwiek ostrości w kadrze, może być też częścią wyrazu artystycznego fotografa. Wszystko to pod warunkiem, że taka nieostrość nie jest przypadkowa, ale przemyślana i zaplanowana. Istnieje nawet specjalna nazwa na technikę ostrości poza tematem kadru – out of focus. To jest magia fotografii!
Kolejny wpis poświęcimy zagadnieniom dotyczącym ISO.
Witam
Jestem początkującym fotografem interesuje mnie fotografia krajobrazowa. Posiadam sony alpha 6400 plus dwa obiektywy 16mm sigma i 50mm sony. Mój problem jest z głębią ostrości mimo iż robię zdjęcia z wysoką przysłona f9 do f13 ostrze na 1/3 ekranu to mimo wszystko niemam pełnej głębi ostrości. Później sprawdzam zdjęcia w LR powiększam zdjęcia 3:1 I widzę że zdjęcia są nie ostre, jak powiększamy zdjęcia 1:1 to są ok.
Świetnie wyjaśnione, bardzo dziękuję!